¡Arde Portugal! (Novamente)

¡Arde Portugal! (Novamente)

O verán pasado arderon máis de 400.000 hectáreas, o 4,5% da súa superficie. Confederação Portuguesa dás Associações de Defesa do Ambiente publicou estes datos na Revista O Ecoloxista nº 38. Desde hai moito tempo os incendios forestais constitúen un grave problema en Portugal. Todos os anos, no verán, pode dicirse con propiedade que o país

O verán pasado arderon máis de 400.000 hectáreas, o 4,5% da súa superficie.

Confederação Portuguesa dás Associações de Defesa do Ambiente publicou estes datos na Revista O Ecoloxista nº 38.

Desde hai moito tempo os incendios forestais constitúen un grave problema en Portugal. Todos os anos, no verán, pode dicirse con propiedade que o país se queima. En 2003 a situación adquiriu dimensións catastróficas, debido á extraordinaria onda de calor que sufrimos. Os sistemas de protección civil, prevención e combate dos incendios non tiveron capacidade de resposta e nalgún caso a situación fíxose insustentable. Os problemas estruturais e conxunturais, non sendo propiamente unha novidade, quedaron ao descuberto. Resultado: a área que se queimou este ano foi a maior na historia de Portugal.

As causas desta catástrofe recorrente son múltiples, na súa maioría estruturais:
– Na vexetación predomina o cultivo de piñeiro e eucalipto, especies altamente combustibles, debido respectivamente ás resinas e aos aceites. Estes terreos son moito máis vulnerables ao lume que os ocupados por carballos, alcornoques, aciñeiras e outras especies autóctonas.
– Todo o espazo rural e forestal está desertificado en termos humanos; as aldeas están envellecidas por mor da emigración ás cidades e o uso da vexetación alterouse substancialmente. Disto dedúcense tres efectos que contribúen á vulnerabilidade ao lume: primeiro, os terreos que hai algunhas décadas estaban destinados á agricultura de subsistencia deron lugar a espazos ermos e a manchas dispersas de vexetación; segundo, as masas arbóreas deixaron de ser utilizadas para leña e uso gandeiro; terceiro, desapareceu a poboación das aldeas, primeira forza de prevención e combate dos incendios.
– O Estado mantén apenas un 3% do territorio, correspondendo outro 12% a terreos baldíos case sen xestión. O restante 85% pertence a medio millón de propietarios repartido en superficies cunha dimensión media de 5 hectáreas (aínda menos nas rexións máis vulnerables, e estando frecuentemente a propiedade segmentada en varias parcelas). Como é obvio, semellante situación dificulta calquera xestión coherente. Un ordenamento adecuado só sería posible mediante o asociacionismo agrario, algo que en Portugal está aínda nos seus comezos.
– Os diversos servizos estatais responsables do sector de incendios sofren graves carencias en medios humanos, materiais, de formación e de coordinación, sendo moi escaso o número de reténs.
– Os lumes provocados son frecuentes e raramente penalízanse. Teñen dúas orixes principais: os pirómanos (influídos negativamente polas mensaxes morbosos dos medios de comunicación) e os intereses económicos ou persoais.
– A neglixencia é igualmente frecuente e tamén poucas veces penalízase, tendo a súa orixe principalmente en lumes fóra de control, cabichas e fogueiras mal apagadas.

En síntese, Portugal sofre unha situación estrutural que propicia os incendios forestais. Esta catástrofe non vén dada por unha maldición ou un destino fatal, senón que ten a súa orixe na ausencia dunha política forestal estratéxica e coherente. Coyunturalmente, en 2003 engadíronse unhas circunstancias desgraciadas como unha primavera relativamente chuviosa que incrementou a carga térmica da masa forestal, un verán anormalmente quente, e un novo esquema de coordinación na prevención e combate dos incendios que non foi debidamente contrastado e que acabou por fallar nos momentos máis críticos.

Consecuencias

As consecuencias dos incendios a estas escalas son moi graves: en primeiro lugar, a perda de vidas humanas e outros bens materiais, ademais do dano a outros valores económicos do campo, desde a madeira aos froitos, pasando polo mel ou polos valores paisaxísticos ou turísticos; a perda de valores ecolóxicos; a desregulación do ciclo hídrico, con fenómenos de erosión, obstrucións das canles dos ríos, aumento da escorrentía superficial e, por tanto, da frecuencia e dimensión das crecidas, redución de recárgaa de acuíferos co consecuente agravamento das secas; a contaminación provocada polo incendio, incluíndo a emisión de gases de efecto invernadoiro.

Solucións

Pódense apuntar seis conxuntos de medidas para solucionar os incendios forestais:

1. Crear estratexias de desenvolvemento sustentable nas zonas forestais. Hai que pensar que bosques queremos ter ao final do século XXI e construír as políticas forestais a partir deste pensamento. Os bosques, entendidos como valor estratéxico, teñen que ser planeados a cen anos: serán os nosos fillos e netos quen recollerán os resultados das boas ou malas medidas que tomemos hoxe, tal e como nós estamos agora pagando a factura dos erros cometidos polos nosos pais e avós.

2. O fomento das especies autóctonas. Debemos apostar pola expansión das especies autóctonas (carballos, castiñeiros, cerdeiras?) por diversos motivos: a longo prazo producen maior rendemento por hectárea, serven para aplicacións como mobiliario ou construcións de calidade; son máis compatibles co uso múltiple do campo (pastoreo extensivo, apicultura, turismo rural?); son menos vulnerables aos incendios; son mellores para a conservación do chan e a regulación do ciclo hídrico; teñen rotacións máis longas e maior biomasa, sendo máis eficaces como sumidoiros de carbono.

Con todo, hai dous condicionantes para esta expansión: o estado lamentable dos chans e o longo tempo de recuperación da cuberta vexetal. O primeiro problema poderá ser parcialmente resolto a través da repoboación cunha mestura de especies, mentres que a solución do segundo pasa necesariamente por establecer políticas de incentivos económicas estatais, como préstamos subvencionados ou alugueres de longa duración.

3. O asociacionismo agrario. Coa maior parte da área forestal en mans de minifundistas o asociacionismo é indispensable para unha xestión consecuente en todas as vertentes: a perspectiva estratéxica, a conservación dos recursos, a racionalidade económica, a produtividade, a certificación dos produtos forestais, a prevención de incendios. O asociacionismo debe ser autónomo e ter unha raíz local, pero debe tamén estar incentivado, apoiado e recoñecido polo Estado, porque se non o tempo de maduración destas estruturas resultará demasiado longo. En relación cos terreos de baldío, será indispensable establecer unhas contrapartidas entre o Estado e quen se aproveitan deles, para conseguir unha xestión adecuada.

4. A intervención do Estado. O Estado debe incrementar a súa actuación sobre os bosques para garantir unha xestión a longo prazo co fin de conservar a natureza, para investigación científica, recreo e reservas económicas e estratéxicas. Deberá corrixir a xestión das áreas de onde é propietario e se é posible, amplialas. Doutra banda terían que constituírse de novo os servizos forestais, hoxe virtualmente desmantelados e diluídos nos servizos agrícolas. Tales servizos deberían estar máis ligados á carteira de Medio Ambiente e Ordenación do Territorio, que á de Agricultura, o que de feito se fai xa nas áreas protexidas.

No terreo, é necesario incrementar os equipos de reténs ou gardas forestais, dedicados á prevención e á primeira intervención na época de lumes e outras formas de prevención de incendios ou de conservación da natureza ao longo de todo o ano (p. ex. mantemento de camiños, vixilancia de lumes controlados, etc.). A experiencia nacional e internacional demostra que estes profesionais son esenciais para a boa xestión das zonas boscosas, e resultan máis eficaces para o combate dos incendios forestais que os bombeiros convencionais.

5. A coordinación no combate aos incendios é necesaria, hai que deixar de lado a lóxica dos feudos e crear sistemas que funcionen.

6. Desmontar os intereses económicos. É lícito sospeitar que moitos incendios están relacionados con intereses económicos diversos, por iso é necesario eliminar as situacións que reportan beneficios despois dun incendio forestal.

En resumo, as solucións para resolver o problema dos incendios forestais non son simples pero están avaliadas e estudadas fai xa moito tempo. O que se necesita é vontade política e enerxía para levalas á práctica.

O mundo en chamas
Segundo datos de FAO, o 95% dos incendios forestais son provocados por diversas actividades humanas.
Algúns datos dos dramáticos incendios de 2003, ata o 30 de setembro, son:
– Portugal perdeu 417.000 hectáreas, o triplo da media das dúas últimas décadas.
– Na Federación Rusa arderon 23,7 millóns de hectáreas, case a metade da superficie do Estado español.
– En EE UU queimáronse 2,8 millóns de hectáreas.
– Australia perdeu 60 millóns de hectáreas! (máis que a superficie de España) durante os incendios deste ano.

Autor

Xornal Galego
ADMINISTRATOR
PROFILE

Posts Carousel

Leave a Comment

You must be logged in to post a comment.

Autor