Especialista fala sobre a proximidade entre os idiomas portugués e galego

Gilberto Costa | Axencia Brasil

Lisboa | Distintas entidades políticas, científicas e da sociedade civil na Galicia situada no Noroeste da España e ao Norte de Portugal, teñen hai algúns anos emprendido esforzos para manter o galego como o principal idioma daquela comunidade autónoma española, fronte ao adianto do castelán. O movemento envolve a comprensión do galego como unha variante da lingua portuguesa e rescata as orixes do idioma considerado lusófono.

Os brasileiros recoñecen a proximidade do galego e do portugués. Aínda o ano de 1986, cando tiveron inicio as discusións que antecederon o acordo ortográfico (1990), o entón secretario da Academia Brasileira de Letras (ABL), Antônio Houaiss, convidou observadores galegos para o Encontro Internacional de Unificación Ortográfica da Lingua Portuguesa do Río de Xaneiro.

O interese dos galegos polo portugués levou á creación, en 2008, da Academia Galega da Lingua Portuguesa (AGLP). A entidade, de iniciativa privada, xa elaborou o Léxico da Galicia, integrado ao Vocabulário da Lingua Portuguesa e pretende participar como observadora consultiva da Comunidade dos Países de Lingua Portuguesa (CPLP) e do Instituto Internacional de Lingua Portuguesa (IILP). A Axencia Brasil conversou sobre o asunto co secretario da academia galega, Ângelo Cristóvão. A seguir, os principais fragmentos de entrevista.

 Portugués e galego son linguas distintas? Considera que o galego aínda está máis próximo ao portugués do que do castelán?

Ângelo Cristóvão:  Na Galicia, até o fin da década de 1970, existiu un consenso nesta materia. Practicamente ningún escritor, ninguén no ámbito universitario, intelectual ou político galego cuestionaba a unidade da lingua, mesmo que a escrita utilizada fose unha versión máis ou menos castelhanizada. Foi na altura da instauração do sistema democrático español que se produciu unha intervención política na cuestione della lingua, aprobando o denominado “Decreto Filgueira” de castelhanização do galego en 1982. Os sucesivos gobernos autónomos aplicaron unha política anti-lusófona na comunicación social, na programación do ensino, nos concursos de méritos, na selección de docentes etc. Actualmente, esa política, esa actitude contra a lingua portuguesa está desacreditada no plano intelectual e político. Os últimos movementos do Parlamento Galego apuntan para a unidade entre os grupos políticos, nunha virada de rumbo que pretende reorientar a lingua en dirección á integración na lusofonia. Foron 30 anos de isolacionismo e castelhanização do galego.

Cantas palabras hai en común?
Ângelo Cristóvão: O cálculo quantitativo é variável, depende de varios factores. Na fala informal, as diferenzas dunha cidade para outra ou dunha rexión para outra son extremamente frecuentes. Todos sabemos que no Brasil se di “ómnibus”, mentres en Portugal é “autobús”, e ninguén fai diso unha cuestión esencial. O Léxico da Galiza incorporado ao Vocabulário Ortográfico, da Porto Editora, en 2009, chegou a 800 palabras. Na segunda versión, introducida no corrector ortográfico FLIP-8, o número chegou a 1.200.

Unha persoa alfabetizada en galego consegue ler portugués?
Ângelo Cristóvão: Con certeza entende a lingua falada. Canto á escrita, é unha cuestión de hábito de lectura. Os alumnos galegos que inician estudos de portugués non comezan no grao cero, como se fosen falantes de castelán ou italiano. Entran directamente no nivel intermedio e xeralmente poden facer satisfactoriamente un exame de portugués, despois dalgúns días de práctica da ortografia común.

O Vocabulário da Lingua Portuguesa xa incorpora o Vocabulário de Léxico Galego. O que máis é necesario facer para atualizar o recoñecemento da proximidade entre o galego e o portugués?
Ângelo Cristóvão: En termos prácticos, seguindo a lóxica, o próximo paso debería ser a integración da contribución lexical galego no Vocabulário Ortográfico Común, en elaboración so a responsabilidade do Instituto Internacional da Lingua Portuguesa.

Habería algunha vantaxe lingüística para os galegos ao adoptar o acordo ortográfico?
Ângelo Cristóvão: É claro para todos que a desagregação da lingua non favorece, mentres a unidade reforza o conxunto, en termos de mercado editorial, de espazo de comunicación e no plano económico, en xeral. A adopción do acordo ortográfico na Galicia é unha das posibilidades, mais aínda non hai condicións para avanzar neste sentido. Antes será preciso dar outros pasos.

A aproximación do galego e do portugués parece unha cuestión tamén de afirmación política da comunidade autónoma dentro da España. Esa visión está correcta? Hai algún viés separatista no movemento reintegracionista?
Ângelo Cristóvão: A idea do galego formar parte do portugués non é unha ideoloxía, pois é unha concepción partillada por todos os partidos políticos galegos, por persoas de todas as ideas. Existen organizacións políticas galegas que se declaran independentistas e reintegracionistas, o que en termos legais e morais é perfectamente lexítimo. Como tamén hai organizacións con ideas políticas completamente distintas e, no entanto, asumen a unidade da lingua.

Porque, a pesar da proximidade e do interese, só agora o parlamento galego vai aprobar materia sobre as relacións coa lusofonia?
Ângelo Cristóvão: A resposta é difícil. Hai ideas e movementos culturais e sociais que precisan de madureza, quere en termos internos, quere en relación aos condicionamentos sociais e políticos. Podemos afirmar, sen medo de errar que actualmente existe na Galicia un sentimento e unha consciencia cívica de pertencimento á lusofonia nos sectores máis activos, máis influentes, que tamén está en reflexión no parlamento, en todos os grupos políticos.

En parte, o que influencia é o fracaso dos planos do isolacionismo lingüístico galego. O seu descrédito intelectual é proporcional ao despropósito de construír unha lingua galega afastada do portugués e, en gran medida, contra o portugués, pola vía dun separatismo artificial, conducindo a comunidade lingüística a unha situación límite. Talvez influenciase tamén o traballo de relacionamento internacional da Academia Galega da Lingua Portuguesa. Desde a súa creación, en 2008, demostra que é posíbel o recoñecemento da especificidade lingüística galega dentro do portugués, o que chamamos da ‘norma galega do portugués’. Do noso punto de vista, é preciso conxugar a unidade e variedade da lingua, de modo que os falantes se recoñezan na norma culta, sen pór en cuestión o que é común. A lingua tamén é nosa, mais non é só nosa.

A aproximación do galego e do portugués tería algún beneficio económico?
Ângelo Cristóvão: O sector económico non é alleo a este movemento, a esta reorientação da cuestión da lingua en dirección á lusofonia, pois a actual crise leva a consideración de todos os factores e recursos que poden axudar a superar esta situación. Neste plano, por tanto, as empresas valorizan hoxe máis do que nunca a lingua como factor de desenvolvemento, vendo e valorizando o sentido instrumental, utilitário, do galego como variedade da lingua portuguesa que facilita o acceso ao mercado de 250 millóns de falantes.